Os restos que ao longo dos anos foron aparecendo das entrañas do Panxón costeiro poñen de manifesto a importancia deste enclave na antigüidade. Un peso demostrado polos descubrimentos divulgados polo traballo de expertos, que grazas aos seus coñecementos radiografan fragmentos de materiais ou ruínas a priori inconexas ou carentes de importancia para o resto dos mortais. Para interpretar a influencia deste enclave existen varios xacementos dos que afloraron elementos que evidencian, por unha banda a sucesión de polo menos dúas etapas, a romana e xermana, e que gozou dunha actividade comercial marítima moi intensa aproximadamente entre os séculos II e V d.C. como parte do roteiro chamado perloca marítima, principal itinerario comercial en época romana entre o mediterráneo e as áreas costeiras da Europa atlántica. Así o constatan as anforetas localizadas na contorna do porto, a olería descuberta en 2007 durante a construción da residencia xeriátrica Stella Maris en Tomás Mirambell, o mosaico que dá fe do poderío das vilas patricias aquí emprazadas cuxos motivos evocan á pesca ou o denominado castro de Panxón, que a pesar de estar catalogado como tal, todo o achado aquí pertence á época inmediatamente posterior á castrexa.
Chegados a este punto prodúcese un impás. Houbo realmente un asentamento “indíxena” previo á chegada dos romanos? A crenza establece a súa existencia, si, pero hai que ter en conta que a cultura romana absorbeu este tipo de configuracións aínda que tamén seguiu utilizando este modelo dentro das súas áreas de influencia creando outras novas. Polo momento hai indicios, como a aparición de muíños naviculares ou unha cántara con decoración prerromana, con todo son “cravos ardendo”.
Rosa Villar, arqueóloga municipal de Baiona e directora da Casa da Navegación no mesmo municipio ten moito que dicir a este respecto, debido a que foi a primeira experta que xunto ao oceanógrafo Nicolás Villacieros realizaron un estudo pormenorizado da zona como consecuencia dos desprendementos provocados pola erosión hai agora 12 anos. Gustavo Pascual Hermida, profesor de secundaria e arqueólogo local, apoia ao 100% as teorías de Villar. Os expertos reiteran que o castro de Panxón estase desmoronando e de non actuar a tempo, esta xoia arqueolóxica acabarase perdendo para sempre. Precisamente, Pascual foi o primeiro en dar a voz de alarma ao descubrir o último corremento de terra duns 300 metros cadrados o pasado Nadal, xusto na mesma zona posta a exame en 2010 con conclusións que derivaron en idénticas advertencias. O seu aviso motivou ao Concello a poñer en marcha actuacións de emerxencia da man de Árbore Arqueoloxía, que se saldaron coa recolección de infinidade de material que agora analizará un laboratorio especializado. Con todo, tanto Villar como Pascual insisten por activa e por pasiva que se debería de ir máis aló. Reiteran na necesidade de realizar un traballo de campo rescatando os terreos privados para poder levar a cabo escavacións na zona. Deste xeito lograríanse varios obxectivos, preservala da súa desaparición, resolver a gran incógnita de se realmente houbo asentamentos castrexos nos séculos anteriores a Cristo e finalmente musealizar a zona poñendo ao Panxón costeiro no lugar histórico que se merece. O colofón sería a creación dun museo para expoñer todos os restos, ou mesmo unha opción máis alcanzable: a implantación de varias aulas de interpretación próximas aos xacementos creando así un roteiro que espertase o interese do turismo cultural, logrando unha diversificación de oferta que complemente ao formato do veraneo ao uso, co sol, praia e tapeo como protagonistas. “O perdido como consecuencia da presión urbanística non se pode recuperar, pero é posible salvar unha parte”, conclúen.
Elementos que explican a importancia de Panxón
O primeiro dos indicios que apuntan ao peso que tivo Panxón remóntase a mediados do S.XIX, a familia Puga atopou de casualidade o famoso mosaico do múxel que agora regresará á súa orixe, grazas á Asociación para a Repatriación do Mosaico Romano de Panxón e ao Concello. Os seus motivos evocan á pesca coa que se comerciaría en fresco e salgadura, a calidade da composición indica que pertenceu a unha vila patricia cuxo “dominus” contaba con capital para contratar a un taller musivario experto para a súa elaboración, probablemente chegado de Lucus ou Bracara Augusta evidenciando unha sociedade de clases. O ara a Mercurio atopado por Isidoro Andrade hai medio século dá máis continuidade, Panxón veneraba o comercio. Por outra banda, o achado da olería en 2007 en cuxas escavacións participou Rosa Villar sitúano como núcleo urbano, con gran actividade económica e que exportaba a súa produción por terra e por mar. As decoracións prerromanas atopadas en obxectos indican que se usaba man de obra local que é probable que estivesen asentados con anterioridade á súa chegada. Villar destaca dúas etapas construtivas, unha romana e outra petrificada propia dos xermánicos. Este fito enlaza directamente co arco visigótico do S.XIX. Aínda que aquí hai teorías que poñen en dúbida a súa orixe, en Panxón sucedéronse varias etapas durante centos de anos.
